ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΔΗΜΗΤΡΟΥΚΑ
Μεταξύ των μεγάλων γερμανών αρχαιολόγων, οι οποίοι στη διάρκεια του 19ου και 20ού αι. περιηγήθηκαν την Ακαρνανία και κατέγραψαν τα ερείπια των αρχαίων πόλεών της, σημαντική θέση κατέχει ο F. Noak, ο οποίος, καθ’ υπόδειξη του W. Dörpfeld, έστρεψε την έρευνά του προς αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά θέματα. Η αυτοψία και ακριβής παρατήρηση των αντικειμένων αποτελούσε γι’ αυτόν μία θεμελιώδη διαδικασία, η οποία κατέληγε σε λεπτομερείς ιχνογραφικές και λεκτικές αναπαραστάσεις. Ως ιδιαίτερα σημαντική θεωρούσε περαιτέρω ο F. Noak την ένταξη και ερμηνεία των κτισμάτων στο πλαίσιο του φυσικού χώρου, του πολιτισμού και της ιστορίας. Στο θέμα αυτό ίσως επηρεάστηκε από τον ιστορικό γεωγράφο E. Curtius, πλησίον του οποίου είχε άλλωστε σπουδάσει. Σημαντική πηγή για το F. Noack ήταν και τα αρχαία κείμενα.
Πραγματοποίησε τέσσερις αρχαιολογικές αποστολές στην Ελλάδα. Η πρώτη έλαβε χώρα το 1894, οπότε άρχισε να σπουδάζει τα ερείπια αρχαίων πόλεων και φρουρίων, η δεύτερη το 1901 και η τρίτη το 1906. Οι αποστολές του 1901 και 1906 είχαν διάρκεια 2-3 μηνών. Για τελευταία φορά περιηγήθηκε την περιοχή το 1924.
Το ενδιαφέρον του F. Noack για τις περιοχές της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας, οι οποίες στη διάρκεια του 19ου αι. δεν ήταν στο επίκεντρο της αρχαιολογικής έρευνας, επηρεάστηκε από τον αρχαιολόγο H. G. Lolling. Ο τελευταίος είχε περιηγηθεί, κατά παραγγελία του εκδοτικού οίκου Baedeker και υπό την αιγίδα του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας, τα ερείπια αρχαίων πόλεων της Αιτωλίας, της Ακαρνανίας και της Λοκρίδας, με σκοπό να συντάξει ένα ταξιδιωτικό οδηγό για την Ελλάδα, το λεγόμενο Urbaedeker (1876-7). Βάση του οδηγού αυτού αποτέλεσε το χειρόγραφο έργο του Ταξιδιωτικές σημειώσεις από την Ελλάδα-Reisenotizen aus Griechenland , το οποίο εκδόθηκε για πρώτην φορά το 1989. Οι έρευνές του συνέβαλαν στο ξύπνημα του ενδιαφέροντος της γερμανικής κυρίως αρχαιολογίας για τις άγνωστες μέχρι τότε περιοχές της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας.
Ο F. Noack έδωσε προτεραιότητα στη συστηματική και ακριβή τοπογραφική και αρχιτεκτονική αποτύπωση των αρχαιολογικών χώρων, όπου υπήρχαν πόλεις, αρχαία τείχη και άλλα κτίσματα. Η επιτυχία του προκύπτει από την απλή σύγκριση σχεδίων του με παλαιότερα σχέδια, όπως π. χ. του σχεδίου που αφορά την Πάλαιρο με το αντίστοιχο σχέδιο του L. Heuzey.
Στη διερεύνηση των αρχαίων οχυρώσεων ο F. Noack επιδίωκε να αποκρυπτογραφήσει τη σχέση μεταξύ τειχών, τοπογραφίας και διαμόρφωσης των πόλεων. Κατάρτισε ένα πλήρη κατάλογο αρχαίων αιτωλοακαρνανικών πόλεων και διαμόρφωσε μια τυπολογία τειχών με ταξινομικά κριτήρια την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική, την αμυντική ικανότητα και τις απαιτήσεις του πληθυσμού. Εξ αυτού προέκυψαν αιτιώδεις σχέσεις μεταξύ του οικισμένου χώρου και των δεδομένων του φυσικού χώρου.
Η εργασία του υπήρξε πρωτοποριακή και η τεκμηρίωση έγινε με υποδειγματικές μεθόδους… Πόσο κοντά στη αλήθεια ήταν οι φωτογραφίες και τα σχέδια των αρχαίων πόλεων που γίνονταν με αυτόν τον τρόπο πιστοποιεί η φωτογραφία με τα ερείπια του αρχαίου Αστακού επί του λόφου και την πανοραμική απεικόνιση της κοιλάδας στους πρόποδές του, καθώς και το σχέδιο της πόλης, το οποίο κατάρτισε με τις ανωτέρω περιγραφόμενες μεθόδους ο γερμανός αρχαιολόγος. Στο αριστερό άκρο της φωτογραφίας λευκάζει τμήμα του δημόσιου αμαξιτού δρόμου, ο οποίος κατασκευάστηκε το 1888/9, με τις εισπράξεις του δήμου από τη φορολογία του βελανιδιού, και επιστρώθηκε το 1904. Η φωτογραφία πιστοποιεί πόσο στρατηγική ήταν η θέση της αρχαίας πόλης, η οποία δέσποζε της κοιλάδας και της δημόσιας οδού προς την ακαρνανική ενδοχώρα, την οποία οδό ακολούθησε αναμφίβολα και ο αθηναίος στρατηγός Φορμίων στη διάρκεια της ακαρνανικής εκστρατείας του.
Το πρώτο ερευνητικό ταξίδι του F. Noack στην Αιτωλοακαρνανία πραγματοποιήθηκε το 1894. Για τα πορίσματα των ερευνών του διαλαμβάνει στην έκθεσή του ενώπιον της Αυτοκρατορικής Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου το Μάρτιο του 1897 [F. Noack, «Bericht in der Archäologischen Gesellschaft vom März 1897», Archäologischer Anzeiger (1897), 80-83].
Τα ταξίδια του F. Noak στη βδ. Στερεά Ελλάδα συνεχίστηκαν κατά τις αρχές του 20ού αι. Σε διαδραστικό χάρτη, τον οποίο ετοίμασαν σύγχρονοι γερμανοί ιστορικοί και αρχαιολόγοι βάσει των ευρημάτων του αρχείου του, ανασυγκροτούνται τα ερευνητικά ταξίδια του αρχαιολόγου στην Ακαρνανία κατά τα έτη 1901 και 1906: Το 1901 αποβιβάστηκε στον Άγιο Παντελεήμονα και διέδραμε την Ακαρνανία, επισκεπτόμενος τα αρχαία ερείπια στον Αστακό, τα Κόροντα, τη Σκορτού, τις Φοιτίες, το Καστρί, την Αλυζία, τον Άγιο Δημήτριο, την Πάλαιρο, τη Στέρνα, τις Λιθιές, την Κακαβούλα, το Λυκόνικο, το Θύρρειον, τον Εχίνο, τη Λιμναία, τη Στράτο, τη Ρίγανη, την Παλαιομάνινα και τις Οινιάδες. Το 1906 ξεκινώντας από τα Κόροντα επισκέφθηκε τις Φοιτίες, την Τορύβαια, το Θύρρειον, τηn Πάλαιρο, το Λυκόνικο, τη Λιμναία και το Άργος Αμφιλοχικόν. Τα συμπεράσματα του αρχαιολόγου από όλες αυτές τις αποστολές, εκτέθηκαν σ την αναφορά του ενώπιον της Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου, στις 9.12.1916 [F. Noack, «Bericht auf der Winckelmannsitzung vom 9. Dez. 1916», Archäologischer Anzeiger (1916), 215-239].
Οι περιστάσεις των αποστολών του γερμανού αρχαιολόγου στην Αιτωλοακαρνανία υπήρξαν περιπετειώδεις. Οι βράχοι, η θαμνώδης βλάστηση, η σκόνη, οι απότομες πλαγιές συνεπάγονταν μεγάλη ταλαιπωρία και απαιτούσαν ακριβείς λογιστικές προετοιμασίες για την μεταφορά των ενμέρει ευαίσθητων υλικών εργασίας. Ο αρχαιολόγος συνοδευόταν από μικρή ομάδα ντόπιων οδηγών, αστυνομικών και στρατιωτών για προστασία από τους ληστές. Οι κίνδυνοι των ληστών και του άγριου τοπίου δεν απέτρεψαν τον αρχαιολόγο από την εκπλήρωση της απαίτησής του για αυτοψία. Ταξίδευε, πεζοπορώντας ή εποχούμενος σε άλογο ή σε γάιδαρο, από φυσικούς ή αμαξιτούς δρόμους.
Για τα αρχαία Κόροντα στο αρχείο του F. Noak σώθηκε το ακόλουθο μηχανογραφημένο και αδημοσίευτο κείμενο του αρχαιολόγου, το οποίο περιέχει ενδιαφέρουσες πληροφορίες και χαρακτηρίζεται από χειρόγραφες διορθώσεις ενόψει της έκδοσης του κειμένου.
«Τα ερείπια της μικρής, αλλά οχυρής πόλης Κόροντα είναι πλούσια σε λεπτομέρειες, οι οποίες απαιτούν ακριβή περιγραφή. Η κατάρτιση του σχεδίου (1: 2.500) σε τοπίο με πυκνό δάσος δεν ήταν εύκολη. Στην απεικόνιση έχει σχεδιασθεί η μορφή του λόφου της πόλης εκ δ. και δη από την οικία του εξαίρετου φίλου και οικοδεσπότη Ευσταθίου Παπαδημήτρη στη Χρυσοβίτσα. Ο λόφος υψώνεται ως «νησόμορφος λόφος» (W. M. Leake) ελεύθερα προς όλες τις πλευρές υπεράνω του κυματοειδούς πεδίου με το μέτριο ύψος. Η πίσω πλευρά του χαμηλώνει ελαφρά από ν. προς β. Στο μέσο φέρει πολλά βραχώδη άνδηρα, στις πλευρές των οποίων το πεδίο κατεβαίνει προς α. και δ. μέχρι το δακτύλιο του τείχους. Μια άγρια συστάδα βράχων γεμίζει πλήρως τη να. γωνία του και συνεχίζει σε μια ρωγμώδη προεξοχή απότομα κάτω προς την κοιλάδα (Εικ. 2, σχέδιο της ν. άποψης του φρουρίου). Ένας δεύτερος δακτύλιος τείχους ενώνει τη βα. και κυρίως ολόκληρη την α. πλαγιά με το άνω φρούριο».
Ο Ευστάθιος Παπαδημητρίου χαρακτηρίζεται από το γερμανό αρχιαολόγο ως εξαίρετος φίλος και οικοδεσπότης του, προφανώς επειδή φιλοξένησε το γερμανό αρχαιολόγο στην οικία του. Ο Ευστάθιος Παπαδημητρίου καταγόταν από τον Κεφαλονίτη ως προς την απώτερη καταγωγή ιερέα Παπαδημήτρη Γερολυμάτο. Ο Παπαδημήτρης Γερολυμάτος υπογράφει ως πάρεδρος του χωρίου Χρυσοβίτσης το ακόλουθο εκλογικό έγγραφο:
Ἀπόδειξις δημοσιεύσεως
Βεβαιοῡται παρὰ τοῡ ὑποφαινομένου εἰδικοῡ παρέδρου Χρυσοβίτζης ὅτι ἐδημοσιεύθη πληρέστατα πρὸς γνῶσιν τῶν κατοίκων τῆς δικαιοδοσίας μου τὸ ἀπὸ α. (sc. πρώτης) 7βρίου ε. ε. ὑπ’ ἀριθ. 7.000 πρόγραμμα τοῡ κ. Νομάρχου Ἀκαρνανίας κλπ. περὶ τῆς ἐνάρξεως τῆς βουλευτικῆς ψηφοφορίας κατὰ τὴν ὀγδόην τρέχοντος 7βρίου καὶ εἰς ἔνδειξιν.
Ἐν Χρυσοβίτζῃ
τὴν 3. 7βρίου 1851
Ὁ πάρεδρος
ὁ ἐφημέριος Παπαδημήτρηςεἰς ἔλλειψιν παρέδρου
Γερολυμάτος ὁ ἐφημέριος Παπαδημήτρης
Ἐπικυροῡται τὸ γνήσιον τῆς ἀνωτέρω ὑπογραφῆς
καὶ ἐπιβεβαιοῡται τὸ περιεχόμενον ὑπὸ εὐθύνη μας
Ἐν Ἀστακῷ τὴν 8. 7βρίου 1851
Ὁ Δήμαρχος Ἀστακοῡ
Ν. Τζέλιος
Βλ. ΓΑΚ, Εκλογικά Συλλογής Γ. Λαδά, Σειρά 1: Εκλογικά εντός κράτους, Φ. 7: Εκλογικά έγγραφα επαρχίας Βονίτσης-Ξηρομέρου, αρ. προβολής 783.
ΥΓ: Σύμφωνα με προφορική παράδοση, την οποία διασώζει ο κ. Γ. Παπαδημητρίου που ζει σήμερα στον Αστακό, μέλη της οικογένειας Γερολυμάτου εγκατέλειψαν το νησί τους στη διάρκεια του Αγώνα, προκειμένου να σπεύσουν στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, για να το υπερασπιστούν, και στη συνέχεια κατέληξε να εγκατασταθούν στη Χρυσοβίτσα.
Ιωάννης Δημητρούκας
Διδάκτωρ Βυζαντινής Ιστορίας
Πανεπιστημίου Μονάχου
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου